Do pre četvrt veka, dok su trajali bipolarni sistem i Hladni rat, odnosi Rusije (Sovjetskog Saveza) i Sjedinjenih Država bili su u centru pažnje proučavalaca međunarodnih odnosa. Gotovo nijedan međunarodni fenomen se nije mogao objasniti bez uzimanja u obzir uticaja koji globalni odnos dveju supersila ima na njega. Nakon završetka pomenute epohe, rusko-američki odnosi kao polje proučavanja drastično padaju na lestvici interesovanja naučnika i drugih analitičara svetske politike. Pošlo se od toga da je posthladnoratovska Rusija znatno slabija od nekadašnjeg Sovjetskog Saveza, usled čega njeni odnosi sa jedinom preostalom supersilom ne zaslužuju toliku pažnju kao nekada. Kada je o bilateralnim odnosima svetskih država reč, u žižu interesovanja dolaze američko-kineski odnosi, jer je posthladnoratovska Kina od većine analitičara opažena kao druga svetska sila, koja zahvaljujući visokim stopama ekonomskog rasta u perspektivi može da pretekne SAD na poziciji broj jedan. Ipak, sa zaoštravanjem rusko-američkih odnosa počev od Putinovog minhenskog govora 2007. i Rusko-gruzijskog rata 2008, preko privremenog zatišja u toku perioda „resetovanja“ koji je usledio, pa sve do nove konfrontacije koja kulminira u ukrajinskoj krizi, ovi odnosi polako ponovo preuzimaju vodeće mesto na listi međunarodnih tema. Činjenica da je kriza rusko-američkih odnosa u prošloj godini ozbiljno zapretila da ugrozi svetski mir, navela je mnoge da preispitaju stav o tome šta je danas glavna osa svetske politike. Moje mišljenje je da su odnosi Rusije i Sjedinjenih Država sve vreme bili ta osa, te da ih analitičari nikada nisu smeli skrajnuti u korist američko-kineskih odnosa i tako dozvoliti da ih najnoviji događaji zateknu nespremne. Navodim tri glavna argumenta u prilog ovakve teze.
Hladni rat se vodio između Rusije i Sjedinjenih Država
Ako pođemo od pouke koju nam istorija pruža – da, ukoliko se jedan veliki rat ne završi sveobuhvatnim političkim rešenjem koje bi prihvatili svi relevantni akteri, nema stabilnog međunarodnog poretka i svetskog mira – onda izostanak takvog rešenja na kraju Hladnog rata (bez obzira što se nije radilo o ratu u pravom smislu te reči) predstavlja najozbiljniju pretnju savremenom međunarodnom poretku i svetskom miru. Činjenica da se glavni akteri Hladnog rata još uvek nisu sporazumeli o ključnim problemima nasleđenim iz Hladnog rata (ali i nekih ranijih ratova), koji opterećuju današnje međunarodne odnose, jeste osnovno pitanje čijim uzrocima treba da se pozabave nauka i analitika, ukoliko žele da daju praktičan doprinos uspostavljanju stabilnijeg i miroljubivijeg sveta. Kako su glavni akteri u pitanju upravo Rusija i SAD, jasno je zašto njihovi odnosi nikada nisu smeli da budu zanemareni. Tačno je da Kina u posthladnoratovskom periodu dobija na značaju, ali u okvirima koji su još uvek određeni nedovršenim Hladnim ratom, koji se vodio između Rusije i SAD, a u kome je Kina ipak bila sporedni akter – u početku kao „mlađi partner“ Sovjetskog Saveza, a zatim kao njegov slabiji rival za prevlast u socijalističkom svetu, što je omogućilo Vašingtonu da sedamdesetih godina prošlog veka s njom sklope dil radi uravnoteživanja Moskve. Najnovije zaoštravanje rusko-američkih odnosa izbacuje u prvi plan sva pomenuta od ranije nasleđena, a nerešena pitanja, te navodi mnoge da se zapitaju da li to počinje novi hladni rat – čime samo priznaju da su u periodu dok su zanemarivali odnose Moskve i Vašingtona propustili da primete da hladni rat zapravo nikada nije bio završen, da je sve vreme u toku, jer izostaje saglasnost njegovih glavnih aktera o temeljima novog međunarodnog poretka. Došlo je vreme da se greška ispravi.
Sjedinjene Države i Rusija su dve najveće vojne sile sveta
Nema boljeg argumenta u prilog tvrdnje da su odnosi dveju država glavna osa svetske politike, od onog da se radi o najmoćnijim državama sveta. Činjenica je da je, ako gledamo ukupnost parametara moći, a naročito ako stavimo naglasak na ekonomsku moć, Kina ta koja zauzima drugo mesto. Međutim, ako se usredsredimo na vojnu moć, koja prema najznačajnijim teoretičarima međunarodnih odnosa i jeste jedina efektivna moć (ekonomska je samo latentna), onda to mesto pripada Rusiji. Istina, Kina ima gotovo dvostruko veći vojni budžet od Rusije, ali ako pogledamo kvalitativni momenat – sofisticiranost naoružanja i vojne opreme, a pre svega stepen razvijenosti domaće vojne tehnologije – Kina značajno zaostaje za Rusijom, pri čemu nije zgoreg pomenuti visok stepen njene zavisnosti upravo od ruske vojne tehnologije. Dogod se Kina u dovoljnoj meri tehnološki ne osamostali i ne uspe da u kvalitativnom smislu parira Rusiji, ostaće vojna sila broj tri. Ovu činjenicu priznaje i sajt Global Firepower, koji kombinovanjem kvantitativnih i kvalitativnih pokazatelja rangira države sveta prema vojnoj moći – na ovom sajtu SAD i Rusija ubedljivo drže prva dva mesta. Istu činjenicu trebalo bi da imaju u vidu i proučavaoci međunarodnih odnosa.
Među savremenim velikim silama, najrivalskije odnose imaju Rusija i Sjedinjene Države
Ne samo što Rusija i SAD nisu dovršile Hladni rat, već je njihovo produženo rivalstvo do danas ostalo nenadmašeno nekim drugim rivalstvom. Između Kine i SAD takvog rivalstva nema, i dogod je to tako, kinesko-američki odnosi ostaće u senci rusko-američkih kao osa svetske politike. Za činjenicu da između Kine i SAD već četvrt veka – uprkos mnogim predviđanjima – izostaje konfrontacija koja bi nadmašila rusko-američku, imam dva objašnjenja. Prvo, Kina vodi daleko pasivniju spoljnu politiku od Rusije – u prvi plan stavlja ekonomski razvoj i prodiranje te vrste u udaljena područja sveta, dok je povodom spornih političkih pitanja, čak i onih najkrupnijih, sklona „zabijanju glave u pesak“. Tome u prilog govori i statistika glasanja u Savetu bezbednosti UN, gde je Kina samo dvaput uložila veto na svoju inicijativu (i to kad je postojala veza sa Tajvanom), dok bi u svim ostalim slučajevima to činila tek kad bi se Rusija prva opredelila na takav način. Identitet Kine kao strpljive države okrenute sebi po meni je presudan činilac njene pasivnosti. Na drugoj strani nalazi se, takođe identitetski uslovljen, izrazito aktivni stav Rusije u odnosu na ključna pitanja svetske politike, koji je logično dovodi u sukob sa SAD, onda kada ove imaju suprotan stav. Drugi razlog zašto između Kine i SAD nema rivalstva kao između SAD i Rusije leži u politici Vašingtona. Dok je ovaj usled nepovoljnog geopolitičkog miljea u Istočnoj Aziji prinuđen da prema Pekingu zauzme defanzivni stav, taj milje u Istočnoj Evropi je dušu dao za geopolitičku ofanzivu – koju SAD sve vreme sprovode protiv Rusije. Razume se da je Rusija, suočena sa ofanzivom protiv sebe, prinuđena da odgovori, što sukob Moskve i Vašingtona čini neizbežnim – ukrajinska kriza je samo najnovija i najoštrija etapa ovog sukoba. Kad se Kina i SAD budu našle u takvom sukobu – bilo usled aktivnije spoljne politike Pekinga ili anti-kineske geopolitičke ofanzive Vašingtona – tek onda će se o kinesko-američkim odnosima moći govoriti kao o najvažnijoj osi svetske politike.
***
Na kraju, podvukao bih da rusko-američki odnosi, sada kada su opet zasluženo u centru pažnje, ne bi smeli ponovo da budu skrajnuti kao polje proučavanja nauke o međunarodnim odnosima – barem dok se situacija u pogledu pomenuta tri argumenta ne promeni. Ovo vredi i za naučne i visokoškolske obrazovne ustanove u Srbiji, koje bi – kako zarad same nauke, tako i zarad doprinosa spoljnoj politici zemlje – morale da idu u korak sa svetskim tokovima i istaknu primarni značaj ove tematike u svojim naučnim projektima i nastavnim programima. Usudio bih se da predložim da bi odnosi Rusije i Sjedinjenih Država trebalo da dobiju status posebnog predmeta u okviru master i doktorskih studija na fakultetima koji se bave međunarodnim odnosima, a da bi doprinos istraživača koji se u okviru naučnih projekata bave ovom tematikom trebalo posebno vrednovati.
Vladimir Trapara
Hladni rat se vodio između Rusije i Sjedinjenih Država
Ako pođemo od pouke koju nam istorija pruža – da, ukoliko se jedan veliki rat ne završi sveobuhvatnim političkim rešenjem koje bi prihvatili svi relevantni akteri, nema stabilnog međunarodnog poretka i svetskog mira – onda izostanak takvog rešenja na kraju Hladnog rata (bez obzira što se nije radilo o ratu u pravom smislu te reči) predstavlja najozbiljniju pretnju savremenom međunarodnom poretku i svetskom miru. Činjenica da se glavni akteri Hladnog rata još uvek nisu sporazumeli o ključnim problemima nasleđenim iz Hladnog rata (ali i nekih ranijih ratova), koji opterećuju današnje međunarodne odnose, jeste osnovno pitanje čijim uzrocima treba da se pozabave nauka i analitika, ukoliko žele da daju praktičan doprinos uspostavljanju stabilnijeg i miroljubivijeg sveta. Kako su glavni akteri u pitanju upravo Rusija i SAD, jasno je zašto njihovi odnosi nikada nisu smeli da budu zanemareni. Tačno je da Kina u posthladnoratovskom periodu dobija na značaju, ali u okvirima koji su još uvek određeni nedovršenim Hladnim ratom, koji se vodio između Rusije i SAD, a u kome je Kina ipak bila sporedni akter – u početku kao „mlađi partner“ Sovjetskog Saveza, a zatim kao njegov slabiji rival za prevlast u socijalističkom svetu, što je omogućilo Vašingtonu da sedamdesetih godina prošlog veka s njom sklope dil radi uravnoteživanja Moskve. Najnovije zaoštravanje rusko-američkih odnosa izbacuje u prvi plan sva pomenuta od ranije nasleđena, a nerešena pitanja, te navodi mnoge da se zapitaju da li to počinje novi hladni rat – čime samo priznaju da su u periodu dok su zanemarivali odnose Moskve i Vašingtona propustili da primete da hladni rat zapravo nikada nije bio završen, da je sve vreme u toku, jer izostaje saglasnost njegovih glavnih aktera o temeljima novog međunarodnog poretka. Došlo je vreme da se greška ispravi.
Sjedinjene Države i Rusija su dve najveće vojne sile sveta
Nema boljeg argumenta u prilog tvrdnje da su odnosi dveju država glavna osa svetske politike, od onog da se radi o najmoćnijim državama sveta. Činjenica je da je, ako gledamo ukupnost parametara moći, a naročito ako stavimo naglasak na ekonomsku moć, Kina ta koja zauzima drugo mesto. Međutim, ako se usredsredimo na vojnu moć, koja prema najznačajnijim teoretičarima međunarodnih odnosa i jeste jedina efektivna moć (ekonomska je samo latentna), onda to mesto pripada Rusiji. Istina, Kina ima gotovo dvostruko veći vojni budžet od Rusije, ali ako pogledamo kvalitativni momenat – sofisticiranost naoružanja i vojne opreme, a pre svega stepen razvijenosti domaće vojne tehnologije – Kina značajno zaostaje za Rusijom, pri čemu nije zgoreg pomenuti visok stepen njene zavisnosti upravo od ruske vojne tehnologije. Dogod se Kina u dovoljnoj meri tehnološki ne osamostali i ne uspe da u kvalitativnom smislu parira Rusiji, ostaće vojna sila broj tri. Ovu činjenicu priznaje i sajt Global Firepower, koji kombinovanjem kvantitativnih i kvalitativnih pokazatelja rangira države sveta prema vojnoj moći – na ovom sajtu SAD i Rusija ubedljivo drže prva dva mesta. Istu činjenicu trebalo bi da imaju u vidu i proučavaoci međunarodnih odnosa.
Među savremenim velikim silama, najrivalskije odnose imaju Rusija i Sjedinjene Države
Ne samo što Rusija i SAD nisu dovršile Hladni rat, već je njihovo produženo rivalstvo do danas ostalo nenadmašeno nekim drugim rivalstvom. Između Kine i SAD takvog rivalstva nema, i dogod je to tako, kinesko-američki odnosi ostaće u senci rusko-američkih kao osa svetske politike. Za činjenicu da između Kine i SAD već četvrt veka – uprkos mnogim predviđanjima – izostaje konfrontacija koja bi nadmašila rusko-američku, imam dva objašnjenja. Prvo, Kina vodi daleko pasivniju spoljnu politiku od Rusije – u prvi plan stavlja ekonomski razvoj i prodiranje te vrste u udaljena područja sveta, dok je povodom spornih političkih pitanja, čak i onih najkrupnijih, sklona „zabijanju glave u pesak“. Tome u prilog govori i statistika glasanja u Savetu bezbednosti UN, gde je Kina samo dvaput uložila veto na svoju inicijativu (i to kad je postojala veza sa Tajvanom), dok bi u svim ostalim slučajevima to činila tek kad bi se Rusija prva opredelila na takav način. Identitet Kine kao strpljive države okrenute sebi po meni je presudan činilac njene pasivnosti. Na drugoj strani nalazi se, takođe identitetski uslovljen, izrazito aktivni stav Rusije u odnosu na ključna pitanja svetske politike, koji je logično dovodi u sukob sa SAD, onda kada ove imaju suprotan stav. Drugi razlog zašto između Kine i SAD nema rivalstva kao između SAD i Rusije leži u politici Vašingtona. Dok je ovaj usled nepovoljnog geopolitičkog miljea u Istočnoj Aziji prinuđen da prema Pekingu zauzme defanzivni stav, taj milje u Istočnoj Evropi je dušu dao za geopolitičku ofanzivu – koju SAD sve vreme sprovode protiv Rusije. Razume se da je Rusija, suočena sa ofanzivom protiv sebe, prinuđena da odgovori, što sukob Moskve i Vašingtona čini neizbežnim – ukrajinska kriza je samo najnovija i najoštrija etapa ovog sukoba. Kad se Kina i SAD budu našle u takvom sukobu – bilo usled aktivnije spoljne politike Pekinga ili anti-kineske geopolitičke ofanzive Vašingtona – tek onda će se o kinesko-američkim odnosima moći govoriti kao o najvažnijoj osi svetske politike.
***
Na kraju, podvukao bih da rusko-američki odnosi, sada kada su opet zasluženo u centru pažnje, ne bi smeli ponovo da budu skrajnuti kao polje proučavanja nauke o međunarodnim odnosima – barem dok se situacija u pogledu pomenuta tri argumenta ne promeni. Ovo vredi i za naučne i visokoškolske obrazovne ustanove u Srbiji, koje bi – kako zarad same nauke, tako i zarad doprinosa spoljnoj politici zemlje – morale da idu u korak sa svetskim tokovima i istaknu primarni značaj ove tematike u svojim naučnim projektima i nastavnim programima. Usudio bih se da predložim da bi odnosi Rusije i Sjedinjenih Država trebalo da dobiju status posebnog predmeta u okviru master i doktorskih studija na fakultetima koji se bave međunarodnim odnosima, a da bi doprinos istraživača koji se u okviru naučnih projekata bave ovom tematikom trebalo posebno vrednovati.
Vladimir Trapara
RSS Feed
