U predvečerje tomahavk intervencije protiv Sirije, odnosno protiv one strane u građanskom ratu koju predvodi predsednik Asad, šta reći, a ispasti originalan? Poslednjih dana je zaista prisutno bombardovanje informacijama i mišljenjima sa svih mogućih strana. Lično čitam i slušam svašta, na raznim jezicima. Čitam čak i komentare na sajtu B92. Čak sam pročitao i mišljenje ministra spoljnih poslova tzv. Republike Kosovo. Teško da mogu da napišem nešto o Siriji, a da se većina toga ne sastoji od onoga što je već rečeno. Moguće odlaganje intervencije zbog nesuglasica u britanskom parlamentu mi daje vremena da još malo razmislim šta bih na ovu temu mogao da kažem. Pa ipak, odlučio sam se da napišem nešto već sada, u nadi da će u moru ponavljanja čitaoci uspeti da prepoznaju i ponešto moje.

Predstojeću intervenciju, kao i sirijski sukob u celini,  možemo da posmatramo na dva nivoa – lokalnom i globalnom (u čijem sastavu se nalazi i regionalni). Na lokalnom nivou vidimo građanski rat između dva glavna aktera – vladinih snaga, kojima komanduje predsednik Asad, i pobunjeničkih trupa, predvođenih različitim političkim frakcijama, ujedinjenim oko zajedničkog cilja – nasilnog svrgavanja Asadove diktature. Dakle, u pitanju je borba za vlast, a u borbi za vlast nema pozitivaca i negativaca, jer stvarnost nije Holivud. U demokratskim ili makar hibridnim zemljama, borba za vlast se (barem za sada) odvija brojanjem glasačkih listića, dok se u nedemokratskim katkad broje i smaknute glave. Broj žrtava je u Siriji odavno prešao 100 hiljada i dalje raste. Može se očekivati da će, ako pobede, pobunjenici početi između sebe da se bore za vlast, takođe nasilno. To ne bi bilo ništa novo, jer je to normalna pojava u zemljama koje su iskusile nasilnu promenu vlasti bez prelaska ka istinskoj demokratiji. Primer Egipta je trenutno najaktuelniji.

Sukob u Siriji ima i jako obeležje etničko-verskog, ili bolje sektaškog sukoba, što čini pojave poput etničkog čišćenja i velikog broja civilnih žrtava očekivanim. I to sa obe strane, tako da ni ovde nema mesta nekom moralnom razlikovanju. Ne bore se u Siriji samo različite političke i ideološke grupacije, već postoji raskol između manjinskih, ali vladajućih Alavita, koji su šiiti (može se reći da su i hrišćani na istoj strani), i većinskih sunita (Kurdi su doduše između sebe podeljeni, gde jedna struja izbegava da se svrsta na bilo koju od strana). Može se reći da bi se u slučaju pobede pobunjenika Alaviti našli u nemilosti većine, u okviru koje postoje grupacije željne osvete za višedecenijsku represiju koju trpe od strane klana Asad. Kompaktna geografska raspostranjenost Alavita (u uzanom pojasu pored Levantskog mora i obližnjim planinama) mogla bi da bude prednost u njihovoj borbi za opstanak, možda i da ih uputi na stvaranje faktički nezavisne alavitske države, koja bi se međutim teško mogla održati bez spoljne pomoći.

U ovom sukobu, strane su pokazale sklonost da koriste uglavnom sva sredstva koja im stoje na raspolaganju, te da se oslanjaju na pomoć inostranih subjekata u meri u kojoj su ovi voljni da im je pruže. Dokazi sa terena upućuju na to da je korišćeno i hemijsko oružje, samo nema konsenzusa ko ga je koristio. Pre direktne strane intervencije, situacija na terenu ima obeležje rata iznurivanja, u kome je teško očekivati potpunu pobedu jedne od strana. Malo je verovatno da Asadove trupe mogu da stave pod kontrolu severni deo zemlje, dok nakon ofanzive i zauzimanja bitnih strateških tačaka od strane vladinih snaga poslednjih meseci i pobunjenici imaju sve manje izglede da svrgnu Asada i ovladaju Damaskom, a pogotovo da ugroze alavitske oblasti na zapadu. Čini se da stanje na terenu u korist jedne od strana može da promeni jedino strana intervencija.

I to je upravo cilj Sjedinjenih Država, njihovih evropskih i bliskoistočnih saveznika i Turske – srušiti Asada i omogućiti pobunjenicima da preuzmu vlast. Sjedinjene Države posle 11. septembra prilježno rade na svom bliskoistočnom dizajnu (koji je bitan deo ostvarivanja projekta novog svetskog poretka), čija je suština u čišćenju „otpadničkih“, odnosno antiamerički orijentisanih režima na prostoru od Libije do Avganistana. Tri takva režima već su pala (Avganistan, Irak i Libija), te je računica jasna – ako padne i Sirija, SAD ostaju jedan na jedan protiv svog bliskoistočnog arhineprijatelja, Irana. Promena režima u Teheranu, kako je zamišljeno, značila bi dovršenje bliskoistočnog dizajna i bitan korak napred ka zaokruživanju Rusije i njenom kasnijem pretvaranju u američku marionetu (što bi možda uključilo i podelu najveće države sveta na više manjih). Upadljivo je da su „Arapsko proleće“ i nova američka bliskoistočna ofanziva otpočeli nakon neuspeha SAD da Rusiji priđu sa evropske strane, čemu je doprinelo rusko povlačenje iz sporazuma o konvencionalnom naoružanju u Evropi, uspešan rat protiv Gruzije i gasne krize sa Ukrajinom, koje su značajno uticale na dolazak na vlast proruskih snaga u ovoj zemlji. Američka bliskoistočna strategija u ovom kontekstu umnogome podseća na Hitlerovu odluku da 1942, suočen sa neuspehom da prethodno zauzme Moskvu, svoju novu ofanzivu usmeri južno, ka Staljingradu. Nekako mi se čini, poznajući istoriju međunarodnih odnosa, da su svi izgledi da se i američka bliskoistočna ofanziva završi kao Hitlerova staljingradska.

Tu su i američki saveznici (ili sateliti, svejedno), od kojih svaki ima svoje ciljeve u Siriji, ali su oni u krajnjem ipak podređeni američkom bliskoistočnom dizajnu. Britanija i Francuska očajnički pokušavaju da dokažu da su i dalje velike sile, sposobne da projektuju moć daleko od svojih granica. Nemačka se doduše koleba, jer je tradicionalno hladna kad je Bliski istok u pitanju; sa dobrim razlogom, jer je geopolitički upućena na vršenje uticaja pre svega u svom neposrednom okruženju, Srednjoj Evropi i Balkanu. Turska koristi „Arapsko proleće“ da ojača svoj uticaj na Bliskom istoku, svesna da joj na drugim mestima (Balkan, a posebno postsovjetski prostor) ne ide glatko. Saudijci i njihove zalivske kolege se vode geslom da je napad najbolja odbrana i pokušavaju bavljenjem drugima da odlože rušenje svojih apsolutističkih režima.

Na drugoj strani globalne slike su Rusija i Iran (Kinu ćemo ostaviti po strani, jer je u ovoj fazi globalnog nadmetanja još uvek politički, mada ne i ekonomski, pasivna). Rusi su svesni pravih motiva za američku intervenciju u Siriji, te čine koliko mogu da je spreče ili makar odlože, ali bez neposrednog uključenja u sukob. Pad Asada i instaliranje proameričkog režima u Siriji verovatno bi značili i gubitak poslednjeg ruskog strateškog uporišta na Bliskom istoku. S tog aspekta gledano, izostanak ruskog odgovora na američku intervenciju bi se nekome mogao činiti kao još jedan poraz Rusije, ali hajde da stvari razmotrimo sa drugog aspekta. Setimo se da Rusi nisu ništa učinili da spreče američku invaziju Iraka, kao što nisu uložili veto u SB UN na rezoluciju koja je omogućila intervenciju u Libiji. Možda Rusija ima drukčiju računicu, možda očekuju da će se daljom bliskoistočnom ofanzivom SAD samo dodatno zaglibiti i postati ranjivije na globalnom planu i spremnije na globalni kompromis (neko novo „resetovanje“?). Posle svega, za razliku od Drugog svetskog rata, danas je tu nuklearno oružje da zaštiti Rusiju čak i ako bi jednog dana ostala sama.

Za razliku od Rusije, Iran ne može sebi da priušti taj luksuz, jer nema nuklearno oružje (niti mu je blizu, uprkos optužbama s kojima se suočava), a i geografski je deo Bliskog istoka. On ima imperativ da se danas brani u Siriji, da se sutra ne bi branio u Teheranu. Koliko je Iran u stanju da zaštiti svoj „šiitski polumesec“ (lanac područja u Iraku, Siriji i Libanu naseljenih šiitima preko koga Iran vrši prirodan uticaj), suočen sa nadmoćnim protivnikom, drugo je pitanje. Za sada udarnu pesnicu iranskog učešća u sirijskom sukobu zapravo čini libanski Hezbolah, koji će se po svoj prilici nakon pokretanja američke intervencije sukobiti sa svojim vrhovnim neprijateljem, koga nisam slučajno ostavio za kraj. Izrael je jedini američki saveznik u svetu koga ne možemo bez rezerve nazvati i američkim satelitom. Štaviše, ponekad se stiče utisak da važi obrnuto. Verbalno na strani anti-asadovske koalicije, Izrael pre svega gleda svoj neposredni interes, a to je nastojanje da se obračuna sa Hezbolahom i u Siriji i u Libanu i nastavi svoju dominaciju nad Palestincima.

Odmah ću odbaciti iluziju da će intervencija biti preduzeta da bi se Asad „kaznio“ zbog upotrebe hemijskog oružja. Kao neko ko je u svom neposrednom okruženju iskusio Markale i Račak, ko je pratio irački slučaj i ko u najmanju ruku sumnja u „dokaze“ da je Asad zaista upotrebio hemijsko oružje – svakako teško mogu da poverujem da je to motiv. A kako poznajem pomenuti globalni i regionalni kontekst, jasno mi je da pravi cilj američke intervencije jedino može biti promena odnosa snaga na terenu – pomoć pobunjenicima da pobede i svrgnu Asada. I onda mi je svakako još teže da poverujem u neke najave da bi intervencija mogla da traje dva ili tri dana, jer je to prekratko vreme da se postigne pomenuti cilj. Jedini uspešan rat u istoriji izveden bez upotrebe kopnenih trupa jeste agresija NATO na Srbiju 1999, pa je i on trajao preko dva meseca i ipak nije do kraja nametnuo političko rešenje za koje su se SAD na početku zalagale. Libiju su morali da bombarduju 5 meseci da bi omogućili pobunjenicima da krenu sa mrtve tačke i zauzmu Tripoli, imajući pritom sve vreme punu kontrolu nad nebom. U Siriji, najpre moraju tu kontrolu da ostvare. O tome je već dosta pisano ovih dana. Avijaciju možda i mogu da onesposobe za kratko vreme, tako što će uništiti infrastrukturu potrebnu da Asadovi avioni uopšte uzlete, ali da bi umesto Asadovih njihovi avioni slobodno patrolirali nebom Sirije, moraju da onesposobe i Asadove protivavionske sisteme, koji (i bez S-300) nisu nimalo naivni. Sve to, a i više od toga, bilo bi neophodno da bi se omogućila kontraofanziva pobunjenika, bez koje svakako nema potpune pobede.

Dakle, ima dve mogućnosti – ili Obama blefira, nadajući se da će Asad u strahu od intervencije sam da zaustavi ofanzivu/povuče se s vlasti, ili je spreman na dugotrajnu i žestoku intervenciju da bi postigao krajnji cilj. Naposletku, čak i ako intervencija zaista bude ograničena, mogućnosti za eskalaciju su neviđene, jer je mnogo aktera u igri. Pomenuo sam nastojanje Izraela da se obračuna sa Hezbolahom, za šta će mu američka intervencija biti idelna prilika. Moj kolega Vladimir Ajzenhamer se upravo vratio sa lica mesta i preneo mi utiske da mu se takva akcija čini veoma izvesnom. Nikad se ne zna šta bi mogla da bude crvena linija posle koje bi se Iran značajnije angažovao u sukobu. Možemo li da isključimo mogućnost da se Turci ili Saudijci odluče za kopnenu ofanzivu? Tu su i Rusi – uprkos njihovoj odluci da se ne mešaju direktno u sukob, oni hteli-ne hteli mogu da budu upleteni u njega, ukoliko (greškom?) strada neko od pripadnika njihovog osoblja u bazi Tartus ili savetnika pri Asadovoj armiji. Da li će Rusija prestati sa isporukama oružja Asadu ako otpočne intervencija? Ako Amerikanci onesposobe Asadu piste za sletanje aviona, jedini put za dopremanje oružja je morem, a šta ako Amerikanci pokušaju blokadu sirijskih luka, kako su uradili sa Libijom? Hoće li Rusija to mirno prihvatiti, ili njene skorašnje mornaričke igre u istočnom Sredozemlju nisu bile slučajne?

Mnogo je pitanja koja bi intervencija u Siriji otvorila, tako da su trenutno Obamino prenemaganje i podele u britanskom parlamentu sasvim očekivani. Ja na većinu ovih pitanja ne mogu da odgovorim, ali samo otvaranje pitanja je ponekad korak napred u odnosu na prihvatanje serviranih odgovora zdravo za gotovo. Ono na šta bih hteo da ukažem jeste da se u međunarodnim odnosima deo onoga što ne znamo može naslutiti pravilnim razmatranjem lokalnog i globalnog konteksta. Kad pred sobom imamo enigmu, suštinu ćemo najlakše odmotati rezonovanjem „šta bi bilo kad bi međunarodni odnosi funkcionisali onako kako ja mislim da funkcionišu“. Sad, da li je to kako ja mislim da oni funkcionišu bliže stvarnosti nego što misli neko drugi – možemo da otkrijemo testiranjem naših hipoteza na istorijskom materijalu, ali i na praćenju kako se odvijaju aktuelni događaji. Sirijski sukob i moguća intervencija su dobar primer na kome ćemo videti da li sam u pravu kada govorim o američkoj bliskoistočnoj ofanzivi i daljem putu ka izgradnji novog svetskog poretka.

Vladimir Trapara

Tekst Bogdana Stojanovića, doktoranta Fakulteta političkih nauka i eksperta za nuklearno naoružanje. Prvobitno objavljen na portalu Bogdana Stojanovića:  http://bogdanstojanovic.com

 

Nešto o rizicima

Kada se spomene reč „nuklearni“, odmah se nekako pomisli na atomsku bombu, razaranje, radijaciju ili katastrofu. Kao da je ljudima usađeno da je nuklearno nešto po prirodi loše i apokaliptično. Međutim, istovremeno smo svedoci obilatog korišćenja energije dobijene iz nuklearnih reaktora, bez koje bi današnji svet bio nepojmljiv. Kada je čovečanstvo ušlo u nuklearnu eru 1945. godine, cela stvar je bila potpuna nepoznanica, čak i za same naučnike koji nisu bili sigurni hoće li prva nuklearna eksplozija u pustinji Los Alamosa zapaliti čitavu atmosferu ili će imati ograničeno dejstvo. Ubrzo posle otkrivanja kataklizmičnog oružja koje radi na principu nuklearne fisije, otkrivena je i gotovo neiscrpna mogućnost nuklearne energije u civilne svrhe. Najrazvijenije države sveta su počele da razvijaju civilne nuklearne reaktore, a tehnologija čija evolucija do danas nije konačna, konstantno je napredovala.

Tačno je da nuklearne elektrane sa sobom nose određeni rizik, ali nije li tako sa bilo kojim vidom ljudske delatnosti? Da li su termoelektrane, petrohemijska industrija, farmakologija ili biotehnologija danas manje opasne po ljudski rod od nuklearnih elektrana? Nisu. Osim toga, nemojmo konstantno postavljati čoveka kao uzrok svega što se dešava na našoj planeti. Čovek kao egocentrično biće ne može tvrditi da opstanak zavisi isključivo od njegovog „dobrog vladanja“. Zakoni prirode su i dalje ti koji vuku sve konce gde postoji permanentna prirodna pretnja bezbednosti svih ljudi. I ne samo ljudi i živog sveta, već čitave planete. Čovek je nastao jer mu je priroda to dozvolila i stvorila uslove za tako nešto. Meteor koji je pre 60 miliona godina istrebio dinosauruse, otvorio je mogućnost za nastanak najvećeg predatora koji je ikada hodao planetom, a to je čovek. Dakle, mogućnost da nas istrebi neko nebesko telo, vulkan, super-cunami ili virus, ostaje zauvek otvorena. Neophodnost ovakvog uvoda potiče od potrebe da se prikaže ontološka nebezbednost svih nas i želje da se u startu odbaci argument po kome je ljudska bezbednost krucijalan razlog odricanja od nuklearne energije. Ovakav argument mogu da prihvatim samo ukoliko bismo se odrekli pojedinih hemijskih sredstava, farmaceutskih proizvoda, građevinskog materijala, i posebno – fosilnih goriva koja su daleko štetnija po okolinu nego nuklearne elektrane. Poštujem želju da se rizici i pretnje bezbednosti svedu na minimum, ali u takvoj situaciji bismo došli do jednog paranoičnog aspekta odricanja od hiljade stvari koje je ljudska inventivnost iznedrila. Mislim da bismo morali da prihvatimo svako novo tehnološko otkriće, napravimo kvalitetnu analizu troškova i koristi i pronađemo modus da ga iskoristimo za poboljšanje životnog standarda. Empirijski pokazatelji kažu da čak i nuklearno oružje, sposobno da stavi tačku na ljudsko postojanje, može igrati pozitivnu ulogu ukoliko mu se pronađe prava svrha. Tokom Hladnog rata, oružje armagedona doprinelo je stabilnosti i najverovatnije sprečilo izbijanje mnogostruko razornijeg Trećeg svetskog rata. Ali, to je već posebna tema, o kojoj možete čitati u  monografiji „Ravnoteža nuklearne moći između SAD i SSSR (Rusije)“, koju sam nedavno objavio. U ovom tekstu samo želim da obznanim ne tako štetnu civilnu nuklearnu tehologiju i prezentujem njene neverovatne mogućnosti. Iako je sa bezbednosnog aspekta empirijski opovrgnuta, potreba za razoružanjem nuklearnih sila može imati humanu notu kroz argument da čovek ne sme posedovati oružje sveopšteg uništenja. Istovremeno, potreba za demontiranjem nuklearnih elektrana ne može imati ni bezbednosni ni humani argument koji navode zagovornici ekoloških pokreta i tzv. „zeleni“ lobi.

Prema rečima dr Jasmine Vujić, šefice katedre za nuklearni inženjering na Univerzitetu Berkli u Kaliforniji, u Sjedinjenim Američkim Državama se u višedecenijskoj nuklearnoj istoriji dogodio samo jedan incident u nuklearnoj elektrani, i to na Ostrvu Tri milje 1979. godine. Tom prilikom niko nije stradao od ozračivanja. Na drugoj strani, od štetnih emisija iz termoelektrana poput sumpor-dioksida, žive, uranijuma ili torijuma, samo u SAD godišnje umre 17.000 ljudi, 11.000 doživi srčani udar, a čak 120.000 ima astmatične napade direktno prouzrokovane emisijom ovih materija. Ne znam da li ste znali da će pacijent u klinici koji ide na PET skener, u jednom danu primiti nekoliko puta veću dozu zračenja od one koja je dozvoljena radnicima u nuklearnim elektranama na godišnjem nivou?!

Energetske potrebe čovečanstva

Nakon incidentna u Fukušimi, predsednik najmoćnije države sveta, Barak Obama, eksplicitno je rekao da SAD u svakom slučaju planiraju izgradnju novih nuklearnih elektrana jer je emisija sumpor-dioksida iz termoelektrana dostigla kritičnu tačku. Naravno, mehanizmi sigurnosti se svakog dana dižu na viši nivo. U visoko-tehnološkim postrojenjima kakvo je nuklearna elektrana, naftna platforma ili petrohemijska fabrika, uvek je na snazi „tehnološka neposlušnost“ jer čovek nikada neće biti 100% siguran da do incidenta neće doći. Ali iz prethodnog dela, videli smo da su ljudi zapravo ontološki nebezbedna bića i da 0.0001% mogućnosti za katastrofu u nuklearnoj elektrani ne predstavlja veći problem od mogućnosti da cunami zbriše primorske gradove ili da dođe do erupcije vulkana. Zanimljivo je da Kina kao zemlja u velikom zaletu konstantno gradi nuklearne elektrane jer želi da smanji energetsku zavisnost od uglja i vode. Mnoge države sveta koje su razvijene ili tek idu ka tom cilju teže otvaranju novih nuklearnih elektrana. Tu su države kao što su: Indija, Rusija, Francuska, Poljska, Južna Koreja i Japan koji je nakon Fukušime nastavio sa izgradnjom nuklearnih postrojenja. Danas oko 40 zemalja na svetu poseduje bar jedan nuklearni reaktor. Termoelektrane enormno zagađuju vazduh emisijom žive i teških metala, te se države odlučuju na ekološkiji vid proizvodnje energije, a to je nuklearna, ma koliko laicima čudno zvučalo. Otpor nuklearnoj energiji relativno je slab, iako se deklarativno stiče utisak da je taj otpor snažan. Izuzetno u Nemačkoj i Italiji od evropskih država, to je postalo pitanje na kome se lome politička koplja i gde je „zeleni lobi“ veoma snažan.

Nuklearne vs termoelektrane

Već sam istakao da su termoelektrane daleko opasnije po životnu sredinu, ali to nije jedina manjkavost u odnosu na nuklearne elektrane. Radni vek nuklearnih elektrana je veći u maksimumu za 20 godina. Termoelektrana ima radni vek do 40 godina, dok je ta cifra za nuklearnu elektranu čak 60 godina. Što se tiče tzv. alternativnih izvora energije kao što su solarna ili energija dobijena iz vetrenjača koje koriste snagu vetra, podaci govore da je njihov udeo minoran, pa čak i u najrazvijenijim zemljama sveta. Alternativni izvori energije ne mogu da nadomeste ni 5% potrebne energije u najvećem broju država. Osim toga veoma su skupi, pa čak i za najbogatije države kao što je Nemačka koja dosta ulaže u vetrenjače. Čak i u Nemačkoj procenat proizvedene energije iz obnovjivih (alternativnih) izvora je oko 10%. Najveći problem sa alternativnim izvorima jeste što oni nisu alternativa! To je samo jedna idealistički utemeljena opcija bez mnogo dodirnih tačaka sa realnošću, koja ne može da utoli glad za energijom. Struja iz solarnih ćelija skuplja je u proseku 15 puta od struje proizvedene u nuklearnoj centrali. Jedan kilogram nisko obogaćenog uranijuma koji se koristi kao nuklearno gorivo, daje energiju jednaku energiji koju proizvede 70 kilometara kvadratnih solarnih ćelija ili čak 4000 vetrenjača. Četvrta i peta generacija nuklearnih reaktora svakako će rizike od katastrofe smanjiti na najmanju moguću meru, a takođe nuklearna tehnologija napredujući iz dana u dan produžava „životni“ vek reaktora i smanjuje iznos početne investicije. Nuklearni otpad iz ovih reaktora biće daleko manji nego što je to slučaj sa prethodnim generacijama. Jednostavno, države koje odbijaju izgradnju nuklearnih elektrana vrlo brzo će doći u nezavidnu poziciju da će morati da se oslanjaju na fosilna goriva (ugalj i naftu) i da će nestašicom istih (jasno je da će se njihova količina permanentno smanjivati), doći u poziciju da uvoze električnu energiju.

Zeleni lobi

Nuklearna energija je najjeftinija, iako ne manje bezbedna od drugih vidova, ali zato manje opasna po životnu sredinu. Francuska je sa 80% udela nuklearnih elektrana u proizvodnji energije vodeća evropska zemlja i jedina koja je energetski nezavisna od fosilnih goriva. Ona iz tog razloga izvozi struju i u svakom momentu ima poseduje višak električne energije. U određenim državama postoji izražena snaga zelenog lobija koji ima interes da sprečava izgradnju nuklearki pod „ekološkim“ izgovorom, a sve kako bi ostvario enormnu zaradu od distribucije preskupih vetrenjača, turbina i solarnih panela. Čak i države Bliskog istoka štede svoju naftu i ulažu u nuklearke kako bi dugoročno obezbedile energetsku nezavisnost. Mnogi će reći da im je to neisplativo s obzirom da je u zemljama OPEC-a litar vode skuplji od litra nafte, ali stratezi u tim zemljama napravili su dugoročno dobru odluku da ulože u jeftiniju, nuklearnu energiju. Razvoj alternativnih vidova energije koji propagira zeleni lobi svakako je dobar i poželjan, ali u ovom momentu preskup, neefikasan (nema konstantnost proizvodnje i slaba mogućnost skladištenja energije) i nedovoljan za bujajuće energetske potrebe. Iz ovoga možemo zaključiti da Srbija kao siromašna zemlja ne može dozvoliti luksuz da ulaže u neisplative alternativne izvore energije, već da uđe u neki regionalni aranžman izgradnje nuklearne elektrane. Cena izgranje nuklearnog reaktora nije mala, ali zajedno sa još nekom komšijskom državom to bi bio realan i isplativ poduhvat koji bi Srbiju učinio energetski stabilnijom državom.

Bogdan Stojanović

A few days ago, an article appeared in Foreign Affairs, signed by Leon Aron, the director of Russian Studies at the American Enterprise Institute. The tittle of the article is “The Russian Pause: How Putin Stalled the Reset”. It is a logical sequel to this author’s previous Foreign Affairs article “The Putin Doctrine”, which was published in March. Aron claims that so-called Putin Doctrine, “which seeks the recovery of economic, geostrategic, and political assets lost by the Soviet state in the revolution of 1987-1991” is responsible for the failure of the Russian-American reset and the subsequent deterioration in relations between the two powers. Reason – “the Putin Doctrine almost by definition fosters confrontation with the United States”. He accurately describes which elements of the mentioned doctrine foster confrontation. However, given that confrontation takes two, Aron still owes us an explanation why these elements bother the United States, so that Obama’s administration had to change its policy towards Russia from the reset to a “strategic pause”? Let us consider these elements point by point, to reveal the essence of the problem, which Aron does not do.

In Aron’s words, “The Kremlin remains unyielding on further sanctions against Iran, and, despite Obama’s entreaties, has hardened its position on Syria”. Russia was on the same side with the U.S. during the adoption of previous round of sanctions against Iran. But it opposes a new round, why? Because it is aware that the real reason for further sanctions is not only to prevent Iran from acquiring nuclear weapons (such decision has not even been made by the Iranian leadership), but to devastate Iranian economy in order to make this country vulnerable to foreign pressure (and military intervention as the last resort) whose goal is – what the U.S. administrations yearn for during more than last three decades – a regime change.  Even if Iran wanted to acquire nuclear weapons, what then? What could these weapons be used for? A year ago, one of the greatest American international relations scholars ever, Kenneth Waltz (deceased in the meantime), published an article in the same journal, in which he explained why the one and only role of nuclear weapons in a world where several nuclear powers already exist is – deterrence. There is already one nuclear power in the Middle East region – Israel; if Iran joins the club, the logic of mutually assured destruction will be established, and the regional stability with it, so let Iranians have their nukes. Nevertheless, Obama’s administration won’t listen to Waltz. It is exactly deterrence what makes nuclear-armed Iran unacceptable for the United States, because of Washington’s offensive intentions towards Tehran – without nukes, this country is an easy target to external pressure and possible military intervention; with them, the military option is off the table. So, what is Russia’s sin in this matter? That it does not give in to pressure to help Americans in achieving their goal of a forced regime change in a sovereign country, and installment of a puppet government instead? And what is the problem with Russia’s position towards Syria? That it does not share the American view of Syrian conflict, which portrays it in a Hollywood fashion, where one side (Assad’s regime) is essentially evil, and another one (the rebels) is made of angels? Instead, Russia treats both sides equally (like they really are, as in almost any civil war), and prefers a compromise solution. But compromise is the last thing that Obama’s administration wants, because it is uncertain that such solution will provide them with a new loyal (puppet) government – which is, like in Iran, the real U.S. goal in Syria.

Aron says that “Russia has continued to zealously guard its nuclear superpower status against the perceived threat of a European missile defense system”, as the result of which “there has been no progress in the further reduction of strategic nuclear arms”. What is the problem with Russia’s desire to keep its nuclear superpower status? The United States is also a nuclear superpower. And what is wrong with Russia’s perception of the American missile defense plans as threatening, if it is quite strange that this system is to be based in Eastern Europe (close to Russia’s borders) for the alleged protection of the West from possible Iran or North Korea’s missile attack? How would the United States react if Russia revealed its plans to place missile interceptors in Cuba or Venezuela? And, is missile defense issue the real reason behind the lack of progress in further reduction of nuclear arms? This issue already existed at the time of the New START conclusion, yet it did not prevent it. Maybe Aron wants to say that the real problem lies in Russia’s tactical nuclear arsenal, which is far greater than the American one. Why Russia’s won’t give up on this arsenal? Because it is the most credible deterrent it possesses against the threat of the overwhelming NATO conventional forces on its Western borders. And Obama’s “nuclear zero” call is exactly aimed at depriving Russia of this deterrent, so that it becomes vulnerable to the U.S. military pressure which could threaten its territorial integrity, independence, and the great power status. Why Obama’s administration does not try to reassure Russia by accepting its former president Medvedev’s proposal of the legally binding European Security Treaty, which would establish true comprehensive and indivisible security system in Euro-Atlantic and Eurasian space? Because it would mean that the United States accepts Russia’s great power status and independence, and this obviously does not fit into the American New World Order project.

Further, Aron says that “Putin has continued to seek political and economic integration of the great stretch of former Soviet territories, reaffirming his commitment to a Russia-dominated ’Eurasian Union’, whereas “Russia has refused to move an inch toward accommodation with Georgia on the de-facto Russian protectorates of Abkhazia and South Ossetia”. Americans obviously have a problem with Russia-led integration of the post-Soviet space, seeing in it Russia’s intention to dominate this space as it is its exclusive sphere of influence. It is quite interesting that Russia is being criticized for hegemonic aspirations in its neighborhood by the power which has been treating the whole Western Hemisphere as its own backyard since the Monroe Doctrine, way back in the first half of the 19th century, while nowadays it treats almost the whole world in the same fashion. And remarks regarding South Ossetia and Abkhazia are even more interesting when we recall unilateral declaration and the U.S. recognition of Kosovo’s independence (just a few months before Russo-Georgian War), which was made possible by the illegal NATO’s military action against Serbia several years earlier.

Finally, Aron devotes much space to the analysis of internal political circumstances in Russia. “The repression and marginalization of Russia’s political opposition continues in the context of a broader assault on civil society, much of it from the urban middle class, which increasingly and daringly opposes the regime in public”. While it is beyond doubt that we are witnessing a more authoritarian trend in Putin’s Russia, is it really authoritarianism what bothers Americans? Can you imagine political changes in Russia which result in a new, a hundred percent democratic government, who then continues Putin’s policy on the mentioned issues (except the repression of the opposition, of course)? Would it satisfy the United States? Of course not, because their problem is not the absence of democracy in Russia, but the absence of government in Moscow which would be loyal to the United States. If a new government is not loyal, then it still won’t be considered as democratic by the U.S, because by Washington’s definition of democracy the one who opposes the American-led New World Order project and wants to retain its independence from the world’s only superpower, cannot be a democrat.

So, in reality, who is responsible for the reset failure? Is it Putin, who remains attached to his doctrine, whose elements were also more or less continuously present during the Medvedev’s presidency? Or is it Obama, who loudly announced the reset back in 2008/9, but then did very little to accommodate the U.S. foreign policy to the changing reality of international relations? There is a strategic pause in Russian-American relations. But it is not the Russian pause, for Russians never said they would give up on their principles and practices. It is the American pause, actually it is two Obama’s pauses – first in 2009, when he made a verbal break with the previous Bush’s doctrine, and then again in 2011, when he made a real break with his own. Putin did not stall the reset; Obama reset it.

Vladimir Trapara

Posle skoro mesec i po dana, afera Snouden je doživela svoj epilog. Po meni, jedini logičan i sasmim tim krajnje očekivan. Nakon što je status quo u vidu životarenja na Šeremetjevu u stilu Toma Henksa iz filma Terminal  postao nepodnošljiv američkom operativcu, on se usmerio ka ostanku u Rusiji, koji mu je sveže odobren. Svakako, ne bez blagoslova njegovog kolege operativca, predsednika Rusije Vladimira Putina. Zašto nije moglo biti drugačije? Iako je formalan razlog Snoudenovog neuspeha da odleti u neku od egzotičnih južnoameričkih destinacija istek roka važnosti njegovog pasoša, razmislimo šta bi on realno dobio takvim letom? Veliki rizik da avion bude presretnut i prinudno spušten prilikom preleta nad nekom od satelitskih država SAD (zar ih je malo između Rusije i Južne Amerike?). Ili, ako bi nekim čudom i stigao u Ekvador, Venecuelu ili gde već, ostalo bi mu da se svaki dan okreće za svojom senkom, čekajući da komandosi dovrše posao. Kako Rusija nije američki satelit, niti banana država po kojoj komandosi svetske supersile mogu slobodno da vršljaju, za Snoudena nema bezbednijeg mesta. To je suština cele priče. Jedini uslov koji je Putin postavio za azil je onaj koji se ionako podrazumeva – da Snouden batali antiameričku aktivnost, ne bi li se sprečilo dalje narušavanje rusko-američkih odnosa. Podrazumeva se, jer je Snouden već uradio sve što je realno mogao da naškodi sopstvenoj zemlji, pa ne vidim šta bi to još mogao da uradi dok boravi na teritoriji Rusije. Takođe, rusko-američki odnosi se usled ove afere teško mogu pogoršati, iz prostog razloga što su već sada jako loši – neuporedivo lošiji nego što su bili do pre dve i po godine, kada je intervencija u Libiji zabola glogov kolac u srce Obaminog „resetovanja“. Kažu da povređen odnosom Rusije prema Snoudenu, Obama preispituje svoj susret sa Putinom u Moskvi u septembru. A šta bi bilo da se ipak sastane s njim? Ništa. Kao što ništa nije bilo ni prilikom prethodnog susreta dvojice predsednika, kad su i njihovi izrazi lica i gledanje u pod svedočili o fundamentalno različitim gledištima dveju svetskih sila na aktuelna goruća pitanja međunarodnih odnosa.

Ono što me je navelo da napišem ovaj članak, pak, jeste nešto što je na prvi pogled ironija istorije, a to je da su ljudi u poslednje vreme počeli da beže sa Zapada u Rusiju, dok je doskora bilo obrnuto. Naravno, ne bilo koji ljudi. Zli jezici, poput dežurnih rusofoba koji lupaju komentare na sajtu B92, reći će da će Snouden tek otkriti gde je došao, te da je najbolji dokaz za to da Zapad i Sjedinjene Države i dalje predstavljaju simbol slobode, za razliku od tradicionalno autoritarne i neliberalne Rusije, to što ogromna većina ljudi teži da emigrira u SAD, a ne u Rusiju. Malo su zamenili teze. Ogromna većina teži da emigrira trbuhom za kruhom, tamo gde su ekonomske prilike bolje – a svakako da su u SAD višestruko bolje nego u Rusiji, o Srbiji i mnogim drugim zemljama sveta da i ne govorim. Ali, Snouden nije emigrirao u Rusiju iz ekonomskih razloga, već zato da ne bi kao Bredli Mening proveo ostatak života u tamnici, ili se kao Asanž do daljnjeg rekreirao šetnjom hodnicima ambasade neke zemlje koja ima petlju da kontrira Americi.  Što opet ne znači da se i iz ekonomskih razloga ne može emigrirati sa Zapada u Rusiju. Pre Snoudena se na korak dobijanja ruskog državljanstva odlučio Žerar Depardje, kako bi svoje bogatstvo zaštitio od Olanda i njegovog načina da se Francuska izbori sa sada već uznemirujuće kontinuiranom ekonomskom krizom. Ispada da se točak istorije okrenuo – kapitalisti su počeli da beže u Rusiju. Ali, kad zagrebemo ispod površine, videćemo da suština ne leži u vladajućoj ideologiji i unutrašnjem ekonomskom i političkom poretku neke države (mada delom i to utiče), već u shvatanju svetskog poretka. Onda ćemo videti da tu neke ironije istorije i nema.

Sjedinjene Države su u 20. veku započele revoluciju u međunarodnim odnosima kakva se ne pamti još od srednjovekovnog hrišćanskog (zapravo katoličkog) projekta imperije zasnovane na dominaciji jednog religijskog načina mišljenja koji se želeo predstaviti kao univerzalan. Reformacija je slomila taj projekat, pa u narednih najmanje pet vekova evropom i svetom dominira ideja nacionalnog interesa – borba država u anarhičnom međunarodnom sistemu da izbore najpre opstanak, a onda i što bolji položaj za sebe. Krhka ravnoteža snaga koja se u toj borbi formirala s vremena na vreme čuvala je kakvu-takvu stabilnost sistema i omogućavala da se razvije neki poredak, neka pravila ponašanja i institucije, koje bi uglavnom veliki diktirali malima. Najdalje što se otišlo u svesnom uređivanju sistema bio je koncert velikih sila posle Napoleonovih ratova, kada se nekoliko tadašnjih najmoćnijih država Evrope složilo da bi umesto prepuštanja stihijskoj logici ravnoteže snaga da dovede do stabilnosti, bilo mnogo logičnije ovlastiti velike sile da multilateralno se dogovarajući brinu o istoj. Na logici koncerta velikih sila formalno počiva i sistem Ujedinjenih nacija, a to je i osnovna ideja današnje Rusije o tome kako bi trebalo da funkcioniše svetski poredak. Vudro Vilson je krajem Prvog svetskog rata uveo SAD u svetsku politiku (krećući doduše sa osnove koju je svojom ofanzivnom spoljnom politikom uspostavio Teodor Ruzvelt, ali sa dosta drugačijim shvatanjima) ne sa ciljem da odbrani postojeći sistem ravnoteže snaga/koncerta sila, već da uspostavi novi svetski poredak – u kome će anarhiju (prvo zlo) zameniti hijerarhija, a nacionalne interese (drugo zlo) „univerzalne vrednosti“. Razume se da bi na čelu hijerarhije bile Sjedinjene Države, a „univerzalne vrednosti“ bi zapravo bile vrednosti koje one propišu. Otkako su posle Hladnog rata ostale jedina svetska supersila, SAD se iz petnih žila upinju da svoju premoć nad drugima pretoče u finalizaciju projekta novog svetskog poretka (kratak predah u tom smislu predstavljale su prve dve godine prvog Obaminog mandata, kada je i pomenuto „resetovanje“ odnosa sa Rusijom bilo na snazi). U kome će postojati jasna hijerarhija sa SAD na čelu, a nacionalni interesi biti tolerisani samo u meri u kojoj su strogo kompatibilni sa američkim (koji je u međuvremenu postao nadnacionalni) i u kojoj se još strožije sprovode u subordinaciji prema svetskom lideru („partnerstvo u vođstvu“ je najveća privilegija koju u američkoj zamisli novog svetskog poretka može da dobije neka druga sila).

I sad, ako znamo da se sve vrti oko vizije svetskog poretka, barem kada su rusko-američki odnosi u pitanju, onda nam i afera Snouden, kao i Mening/Asanž pre nje, postaje jasnija. Hedli Bul je još pre pola veka utvrdio da je bilo koji društveni, pa i međunarodni poredak ima tri osnovne svrhe: da osigura fizičku bezbednost članovima društva, njihovu svojinu i poštovanje međusobnih dogovora. Poredak koji to ne može da obezbedi zapravo i nije poredak. Da bi se, pak, različite vizije poredaka međusobno takmičile, one moraju da ponude svojim korisnicima još nešto mimo ove tri osnovne svrhe – neke vrednosti u ime kojih će se poredak predstavljati kao superiorniji u odnosu na alternative. Američki novi svetski poredak je upravo u tome omanuo, jer je u sopstvenom jezgru počeo da dovoi u pitanje vrednosti u ime kojih deluje. Kada se to desi, očekuje se da korisnici, članovi društva, polako počnu da okreću leđa poretku. I to u početku ide sasvim polako, jer je ogromnom većinom ljudi lako manipulisati. Vidovi manipulacije postali su posebno sofisticirani danas, kada je obilje informacija preko interneta dosttupnije nego ikad i običnim ljudima. To dovodi to toga da je svrha manipulacije obeshrabriti ljude da uopšte potraže lako dostupne informacije, odnosno, ako se i odluče na taj korak, ohrabriti ih da zanemare i/ili pogrešno protumače informacije. Kao u bajci Carevo novo odelo, dok se ne pojavi dete koje glasno kaže očiglednu istinu. I upravo to je uloga Meninga, Asanža i Snoudena, koji su se drznuli da kažu da je car go, da nešto nije u redu sa upražnjavanjem vrednosti od strane SAD, koje su one same proklamovale. Snoudenov advokat kaže da je ovaj u toku svog boravka na aerodromu pročitao Zločin i kaznu Dostojevskog. Kad bude stigao do Braće Karamazova i priče o Velikom inkvizitoru, biće još bliži suštini sopstvenog zločina i kazne koju za njega zahteva njegova domovina. Novi svetski poredak, kao i bilo koji drugi univerzalistički projekat, ne sme da dozvoli neslaganje, renegatstvo, bilo koji pomen ozbiljne alternative. Car je obučen, i tačka, bez obzira što i on sam vidi da je go, ali ne sme da prizna. Rusija ne nudi alternativu američkom projektu, jer nema nameru da gradi novi svetski poredak. Ona samo brani svoj nacionalni interes, jer je po njoj to i dalje legitimno. I smatra da će stabilnost u svetu najbolje biti garantovana ako se više velikih sila koje poseduju svoje legitimne, međusobno različite nacionalne interese, dogovaraju, umesto ako se jednoj od njih dozvoli da dominira svima ostalima. Jasno je onda gde leži kompatibilnost interesa dvojice operativaca, onog iz NSA i onog iz Kremlja (kako su Putina u svojoj najnovijoj knjizi krstili Hilova i Gedi), koja je i dovela do (očekivanog) raspleta afere. Rusija želi da se odbrani od nasrtaja Sjedinjenih Država na njenu nezavisnost, proizišlih iz projekta novog svetskog poretka, a Snouden da izbegne robiju koja mu preti zbog demaskiranja vrednosnog licemerja dotičnog projekta. I tu nema nikakve ironije istorije, jer ona od pamtiveka počiva na kompatibilnosti i sukobu različitih interesa, umesto na nekim izvikanim „univerzalnim vrednostima“ i „moralnim“ normama. Zar bi politika i trebalo drugačije da se vodi?

Vladimir Trapara